NUTUK - 2,3,4 ve 5. Suhuf
Trabzon, Samsun ve bütün Karadeniz sahillerinde kurulmuş ve İstanbul'da ki merkeze bağlı Pontus Cemiyeti kolaylıkla ve başarıyla savaşıyor.
Durumun dehşet ve vehameti karşısında her yerde, her mıntıkada bir takım zevat tarafından kurtuluş çareleri düşünülmeye başlanmıştı. Bu düşünceyle yapılan girişimler, bir takım örgütler doğurdu. Doğu'da Erzurum'da ve Elaziz'de genel merkezi İstanbul'da olmak üzere Vilayat-ı Şarkiye Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye cemiyeti kurulmuştu. Trabzon'da Muhafaza-i Hukuk isminde bir cemiyet mevcut olduğu gibi Dersaadet'te de Trabzon ve havalisi Adem-i Merkeziyet Cemiyeti vardı. Bu cemiyet merkezinin gönderdiği temsilcilerle Of kazası ile Lazistan sancağı dahilinde şubeler açmıştı. İzmir'in işgal olunacağına dair Mayıs'ın on üç'ünden beri fiili imareler gören İzmir'de ki bazı genç vatanseverler, ay'ın 14-15' inci gecesi bu acıklı durum hakkında görüş alışverişinde bulunmuşlar ve oldu bitti hale geleceğinden şüphe kalmayan Yunan işgalinin ilhakla sonuçlanmasına engel olma esasında birleşmişler ve Reddi İlhak prensipini ortaya atmışlardır. Aynı gecede bu maksadın yayılmasını sağlamak için İzmir'de Yahudi maşatlığına toplanabilen halk tarafından bir miting yapılmışsa da ertesi sabah Yunan askerlerinin rıhtımda görülmesiyle bu girişimden umulan derecede sonuç alınamamıştır. Bu cemiyetlerin kuruluş maksadı ve hedefleri hakkında kısaca bilgi vermemin uygun olacağı düşüncesindeyim.
Trakya Paşaeli cemiyetinin ileri gelenlerinden bazılarıyla daha İstanbul'dayken görüşmüştüm. Osmanlı devletinin çökeceğini çok kuvvetli bir ihtimal olarak görüyorlardı. Osmanlı vatanının parçalanması karşısında Trakya'yı mümkün olursa Batı Trakya'yı da birleştirerek bir bütün olarak İslam ve Türk camiası halinde kurtarmayı düşünüyorlardı. Fakat amaca ulaşmak için o zaman akıllarından geçen tek çare İngiltere'nin, bu olmazsa Fransa'nın yardımını almaktı. Bu amaçla bazı yabancı devlet adamlarıyla temas kurmak ve görüşmek yollarınıda aramışlardı. Hedeflerinin bir 'Trakya Cumhuriyeti' kurmak olduğu anlaşılıyordu.
Vilayat-ı Şarkiye Müdaafa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti'nin kuruluş amacıda (tüzüklerinin ikinci maddesi) şark vilayetlerinde bütün unsurların dini ve siyasi haklarının gelişimini sağlayacak yasal yollara başvurmak, adı geçen vilayetlerdeki müslüman halk'ın tarihi ve milli haklarını gerektiğinde uygar dünyanın önünde savunmak, şark vilayetlerinde yapılan zulüm ve cinayetlerin nedenleri ve etmenleri ile bunları yapan ve yaptıranlar hakkında tarafsız bir soruşturma yapılmasını ve suçluların hızla cezalandırılmalarını talep etmek, yerli halk ile azınlıklar arasındaki anlaşmazlıkların giderilmesine ve eskisi gibi iyi bağların pekiştirilmesine çaba göstermek, harp durumunun ortaya çıkardığı şark vilayetlerindeki yıkım ve yoksulluğu hükümet nezdinde girişimlerde bulunularak mümkün olabildiğince gidermekten ibaretti.
İstanbul'da ki yönetim merkezinden verilmiş olan bu direktife uygun olarak Erzurum şubesi Vilayat-ı Şarki'de Türklerin haklarını müdaafa etmekle beraber, tehcir sırasında yapılan kötü davranış ve eylemlerle milletin kesinlikle ilgisi bulunmadığını, Ermeni mallarının Rus istilasına kadar korunduğunu, buna karşılık müslümanlara pek acımasızca davranıldığını ve hatta emir dışı olarak tehcirden alıkonulan bazı Ermenilerin onları koruyanlara karşı uygunsuz davranışları kanıtlanmış belgelerle uygar dünyanın ilgisine sunmaya ve bildirmeye ve şark vilayetlerine karşı dikilen açgözlü bakışları etkisiz bırakmak için çalışmaya karar veriyor. (Erzurum Şubesinin Bildirisi)
Vilayat-ı Şarkiye Müdaafa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti'nin ilk Erzurum şubesini kuran kişiler Vilayat-ı Şarki'de yapılan propagandalar ve bunların hedefleri, Türklük-Kürtlük-Ermenilik meselelerini bilimsel teknik ve tarih bakış açılarından inceleyip araştırdıktan sonra gelecekteki çalışmalarını şu üç noktada topluyorlar : (Erzurum Şubesinin Basılı Raporu)
1-) Kesinlikle göç etmemek.
2-) Derhal bilimsel, ekonomik, dini örgütler kurmak.
3-) Saldırıya uğrayacak Vilayat-ı Şarkiye'nin herhangi bir bucağını müdaafa'da birleşmek.
Vilayat-ı Şarkiye Müdaafa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyetinin İstanbul'da ki merkezinin uygar ve bilimsel yöntemlerle amaca ulaşabileceği hakkında fazla iyimser olduğu anlaşılıyor. Gerçektende bu yolda çalışmaktan geri durmuyor. Vilayat-ı Şarki'de müslüman unsurların haklarını savunmak için (Le Pays) adında Fransızca bir mecmua yayımlanıyor. Hadisat mecmuasının sahipliğini üzerine alıyor. Bir taraftanda itilaf devletleri başbakanlarına İstanbul'da ki temsilcilerine muhtıra veriyor. Avrupa'ya bir heyet yollama girişiminde bulunuyor.
Bu açıklamadan sonra anlaşılacağını zannederim ki Vilayat-ı Şarkiye Müdaafa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyetinin kurulmasına yol açan asıl neden ve endişe Vilayat-ı Şarki'nin Ermenistan'a verilmesi ihtimalidir. Bu ihtimalin gerçekleşmesininde Vilayat-ı Şarki nüfusunda Ermenileri çoğunlukta olduğunu göstermeye ve tarihi haklar bakımından öncelikli sayılmalarına çalışanların bilimsel ve tarihi belgelerle dünya kamuoyunu aldatmayı başarmaları ve birde müslüman tebaa nın Ermenileri katleden vahşiler olduğu iftirasının doğruymuş gibi kabul edilmesi halinde mümkün olabileceği varsayımı ağır basıyor. Bundan dolayı cemiyet aynı gerekçeler ve araçlarla donanmış olarak tarihi ve milli haklarını savunmaya çalışıyor.
Karadenize sahili olan bölgelerdede bir Rum Pontus hükümeti meydana getirileceği korkusu vardı. Müslüman halkı Rumların boyunduruğu altında bırakmayıp yaşama haklarını ve varlıklarını muhafaza gayesiyle Trabzon'da da bazı kişiler ayrıca bir cemiyet kurmuşlardı.
Merkezi İstanbul'da olan Trabzon ve Havalisi Adem-i Merkeziyet Cemiyetinin siyasi maksat ve hedefi, adından anlaşılmaktadır. Her durumda merkezden ayrılmak gayesini güdüyor.
Açıklamalar
Elaziz : Elazığ şehrinin Osmanlı İmparatorluğu'nda ki adı.
Dersaadet : İstanbul şehrinin 'Mutluluk Kapısı' anlamındaki isim karşılığı.
Lazistan : Osmanlı İmparatorluğu'nda Lazların yaşadığı bölge anlamında, siyasi değil, 'coğrafi' anlamda kullanılan Rize ve çevresi.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder